ماروین زاکرمن: نظریه هیجان‌خواهی چیست؟
ماروین زاکرمن
ماروین زاکرمن (متولد ۱۹۲۸) روانشناس آمریکایی است که بیشتر به‌خاطر پژوهش‌هایش درباره ویژگی‌های شخصیتی شناخته میشود. او مفهومی به نام «هیجان‌خواهی» (Sensation Seeking) را معرفی کرد؛ یعنی تمایل افراد به تجربه‌های تازه، شدید و پرخطر.
نظریه هیجان خواهی
تعریف هیجان خواهی : هیجان‌خواهی، صفتی از شخصیت است که توسط روانشناس ماروین زاکرمن در دهه ۱۹۷۰ معرفی شد. این صفت که ریشه در ژنتیک دارد، شامل میل به تجربه‌های جدید، متنوع، پیچیده و شدید، و همچنین آمادگی برای پذیرش ریسک‌های مختلف (جسمی، اجتماعی، قانونی، مالی) به منظور دستیابی به این تجربه‌ها است
پرسشنامه هیجان خواهی زاکرمن
ارزیابی هیجان خواهی
زاکرمن برای سنجش هیجان‌خواهی، پرسشنامه‌ای ۴۰ سوالی به نام “مقیاس هیجان‌خواهی” (SSS) طراحی کرد. او این پرسشنامه را روی افرادی که رفتارهایشان با تعریف هیجان‌خواهی مطابقت داشت (مانند داوطلبان آزمایش‌های روانشناختی، افسران پلیس، رانندگان مسابقه و کسانی که تمایل به تجربه‌های جدید داشتند) اجرا کرد. نتایج نشان داد افرادی که فعالیت‌های پرخطر و غیرعادی را دنبال می‌کردند، نمرات بالاتری در این مقیاس کسب کردند و به بیان دیگر هیجان خواهی بیشتری داشته اند.
زاکرمن چهار جنبه اصلی برای هیجان‌خواهی شناسایی کرده است:
- هیجان‌زدگی و ماجراجویی: علاقه به فعالیت‌های پرمخاطره و هیجان‌انگیز مانند چتربازی یا سقوط آزاد.
- تجربه‌جویی: جستجوی تجربه‌های جدید از طریق سفر، هنر یا سبک زندگی غیرمتعارف.
- بازداری زدایی: نیاز به آزادی در فعالیت‌های اجتماعی بدون قید و بند.
- حساسیت نسبت به یکنواختی: بیزاری از تکرار، روزمرگی و پیش‌بینی‌پذیری.
نظریه زاکرمن
ویژگی های افراد هیجان خواه
میزان و نوع هیجان خواهی در سنین مختلف تغییر میکند: افراد هیجان‌خواه، به ویژه جوانان، بیشتر تمایل به ریسک‌پذیری، تجربه‌های جدید و رفتارهای جسورانه دارند. تحقیقات نشان داده که این تمایل با افزایش سن کاهش می‌یابد؛ به طوری که هیجان‌خواهی در اواسط دوران تحصیل افزایش یافته و سپس بین ۲۰ تا ۳۰ سالگی شروع به کاهش میکند.
به عنوان مثال، کودکان هیجان‌خواه نسبت به بزرگسالان، ویدیوهای ترسناک را به ویدیوهای بامزه ترجیح می‌دهند. اما در حالی که هیجان زدگی و ماجراجویی و بازداری زدایی به سرعت با افزایش سن افت میکنند تجربه جویی تغییر نمیکند. افراد در سنین بالا جستجو کردن تجربیات تازه را ادامه میدهد اما این تجربیات از لحاظ جسمانی کمتر از قبل مخاطر جویانه هستند.
در زمینه هیجان‌خواهی، تفاوت‌های جنسیتی مشاهده شده است: مردان در ماجراجویی، ریسک‌پذیری، بازداری‌زدایی و تحمل یکنواختی نمرات بالاتری کسب کرده‌اند، در حالی که زنان در تجربه جویی پیشی گرفته‌اند. این یافته‌ها در فرهنگ‌های مختلف (آمریکا، انگلیس، اسکاتلند، ژاپن، تایلند) تکرار شده‌اند.
در زمینه هیجان‌خواهی، تفاوت‌های نژادی و فرهنگی دیده میشود: آسیایی‌ها نمرات پایین‌تری نسبت به فرهنگ‌های غربی و سفیدپوستان نمرات بالاتری نسبت به غیرسفیدپوستان در هیجان‌خواهی کسب کرده‌اند. سطح تحصیلات تأثیر معنی‌داری بر نمرات هیجان‌خواهی نداشته است.
تحقیقات زاکرمن در مورد "هیجان‌خواهی" به عنوان یک صفت شخصیتی، باعث شده تا پژوهش‌های زیادی در زمینه‌های مختلف (رفتاری، شناختی، شخصیتی و فیزیولوژیکی) انجام شود.
تفاوت های فردی افراد هیجان خواه
افراد هیجان‌خواه در رفتار خود تفاوت‌های مشخصی با افراد کمتر‌هیجان‌خواه دارند:
افراد هیجان خواه جذب مشاغل پرخطر می شوند: تحقیقات نشان داده‌اند که افراد هیجان‌خواه بیشتر احتمال دارد شغل‌هایی مانند چتربازی، آتش‌نشانی، پلیس و رانندگی مسابقه را انتخاب کنند این نوع مشاغل که با ریسک فیزیکی همراه هستند، با هیجان‌خواهی همبستگی دارند.
کارمندان هیجان‌خواه در مشاغل سطح پایین، عملکرد شغلی ضعیف‌تری دارند، کمتر روابط اجتماعی در محل کار برقرار میکنند و کمتر به دنبال کسب اطلاعات از همکاران یا مدیران هستند، که ممکن است به دلیل عدم تحریک‌کننده بودن شغل برایشان باشد.
رفتارهای روزمره افراد هیجان خواه: احتمال بیشتری دارد که از چراغ قرمز عبور کنند و رنگ‌های گرم مانند قرمز و نارنجی را ترجیح دهند.
تفاوت های ظاهری : جوانان هیجان‌خواه بیشتر تمایل به تاتو و سوراخ کردن بدن دارند.
تحصیل و کار: دانشجویان هیجان‌خواه بیشتر در امتحانات تقلب میکنند.
علاقه به بازی های کامپیوتری : در چین، دانشجویان هیجان‌خواه بیشتر به بازی‌های کامپیوتری و اینترنت معتاد می‌شوند. کارگران هیجان‌خواه بیشتر از کامپیوتر محل کار برای مقاصد شخصی (ایمیل، بازی، وب‌سایت‌های غیرکاری) استفاده میکنند.
افراد هیجان خواه چه مشاغلی را انتخاب می کنند؟
افراد هیجان‌خواه به دلیل نیاز به تحریک و تنوع، مشاغل متفاوتی را انتخاب میکنند. نتایج آزمون‌های تمایلات شغلی نشان‌دهنده تفاوت‌های معناداری است:
- افراد هیجان‌خواه نمرات بالاتری در مشاغلی با تمایلات علمی کسب میکنند. همچنین این افراد تمایل کمتری به مشاغل اداری دارند.
- افراد هیجان‌خواه که به مشاغل کمک‌رسانی علاقه‌مندند، مشاغل پرمخاطره‌تری مانند مداخله در بحران یا کار به عنوان پزشک در تیم‌های اورژانس را ترجیح می‌دهند.
- مردان هیجان‌خواه علاقه به مشاغل کمک‌رسانی مانند روانشناس، پزشک، روانپزشک، مددکار اجتماعی نشان داده اند . و به مشاغلی مانند حسابداری، مأمور خرید و بانکداری علاقمند نبوده اند.
زنان هیجان‌خواه علاقه به مشاغلی مانند حرفه وکالت نشان می دهند. و به مشاغلی مانند معلمی در مقطع ابتدایی، اقتصاد خانواده و تغذیه علاقمندی کمتری دارند.
تفاوت های شخصیت افراد هیجان خواه
نتایج تحقیقات زاکرمن و همکاران نشان میدهد که هیجان‌خواهی با سایر ویژگی‌های شخصیتی ارتباط دارد:
- افراد هیجان‌خواه در عوامل تجربه‌پذیری و برون‌گرایی در مدل پنج عاملی شخصیت نمرات بالاتری کسب میکنند.
- افراد هیجان‌خواه با گشودگی به تجربه (تجربه‌پذیری) و خوشایندی در مدل پنج عاملی شخصیت همبستگی مثبت دارند.
- بازداری‌زدایی با برون‌گرایی (بر اساس تعریف آیزنک و یونگ) و گرایش به ضد اجتماعی بودن (مرتبط با روان‌پریش‌خویی) ارتباط دارد.
- افراد هیجان‌خواه خودمحور هستند و دیگران را صرفاً منبع تحریک می‌بینند.
- هیجان‌خواهی با وظیفه‌شناسی نیز همبستگی دارد.
افراد هیجان‌خواه، علاوه بر تمایل به فعالیت‌های پرخطر مانند کوه نوردی و چتربازی، ممکن است به سمت تجربیات متنوع‌تر نیز کشیده شوند، اما این فعالیت ها پس از مدتی جذابیت اولیه خود را برای شخص از دست می‌دهند.
- با توجه مدل HEXACO (مدل شش عاملی هگزاکو) مشخص شده است در افراد هیجان‌خواه ، هیجان‌خواهی با تهییج‌پذیری و صداقت – فروتنی مرتبط است.
- هیجان‌خواهی لزوماً با روان‌رنجورخویی (نوروزیسم) همبستگی ندارد، اما کمبود هیجان‌خواهی ممکن است با رفتارهای وسواسی-جبری همراه باشد.
- افراد هیجان‌خواه خودمختار هستند، هیجانات خود را بی‌پرده ابراز میکنند، در روابط جسور هستند، ناهمرنگ با جماعت عمل میکنند و ریسک‌پذیر هستند.
- آنها زندگی خود را برای بیشتر کردن فرصت‌های کامروایی سازماندهی میکنند و بیشتر تحت تأثیر نیازهای خودشان هستند.
فرایند شناخت در افراد هیجان خواه
همبستگی بین هیجان‌خواهی و هوش: به طور کلی، افراد هیجان‌خواه نمرات بالاتری در آزمون‌های هوش کسب میکنند، اما این همبستگی قوی نیست (همبستگی مثبت اما ضعیف).
در یک مطالعه موردی در جزیره موریس نشان داد که کودکان هیجان‌خواه در سن ۳ سالگی، در سن ۱۱ سالگی در آزمون‌های هوش ۱۲ نمره بالاتری نسبت به همسالان کم‌هیجان‌خواه خود کسب کردند. این یافته در هر دو جنسیت یکسان بود و تحت تأثیر تحصیلات یا شغل والدین قرار نداشت.
هیجان‌خواهی و عملکرد تحصیلی/خلاقیت: افراد هیجان‌خواه معمولاً نمرات بهتری در مدرسه کسب نمی‌کنند، زیرا بیشتر وقت خود را صرف فعالیت‌های تفریحی کرده و کمتر مطالعه میکنند.این افراد توانایی بیشتری در تفکر ابتکاری و خلاقانه دارند، اما لزوماً این توانایی را در تکالیف درسی به کار نمی‌گیرند.
تمایلات فکری افراد هیجان‌خواه: آنها به افکار عجیب و شبه‌علمی جذب می‌شوند.این افراد ممکن است دنیای درونی غنی از تصورات، رؤیاها و خیال‌پردازی داشته باشند که باعث میشود تمایز بین محرک‌های درونی و واقعیت بیرونی برایشان کمرنگ شود. این موضوع به دلیل جستجوی مداوم تجربیات تازه از طریق دنیای خیالی صورت می‌گیرد.
ریشه‌های هیجان‌خواهی
وراثت در برابر محیط
1.ژنتیک:
تحقیقات با استفاده از دوقلوها نشان داده که هیجان‌خواهی تا حد زیادی ارثی است (حدود ۵۸% به عوامل ژنتیکی نسبت داده شده).
2.محیط و یادگیری:
- نقش والدین: والدین کم‌هیجان‌خواه ممکن است با محافظت بیش از حد، مانع بروز هیجان‌خواهی در فرزندان شوند. در مقابل، والدین هیجان‌خواه ممکن است فرزندان خود را به سمت فعالیت‌های غیرعادی تشویق کنند.
- تفاوت‌های فرهنگی: مطالعاتی که نوجوانان در ترکیه و ولز را مقایسه کرده‌اند، تفاوت‌های جزئی در رفتارهای مخاطره‌آمیز نشان داده که به اهمیت یادگیری و عوامل محیطی اشاره دارد.
افراد هیجان‌خواه معمولاً تمایل بیشتری به نگرش‌های سیاسی و مذهبی آزادی خواه دارند، و در مورد رفتار جنسی انعطاف‌پذیرتر هستند. در مقابل، افراد کم‌هیجان‌خواه بیشتر پایبند به سنت‌ها هسنتد و رفتارهای خودکامه تردارند (عقاید خشک و متعصبانه) و تحمل کمتری نسبت به ابهام دارند، به طوری که ابهام را بیشتر تهدید می‌دانند تا چالش.
⭕ ترتیب تولد و هیجان‌خواهی
فرزندان اول و تک‌فرزند: برخی تحقیقات نشان می‌دهند که فرزندان اول و تک‌فرزندان نسبت به فرزندان بعدی، هیجان‌خواه تر هستند، زیرا در سنین پایین‌تر توجه و تحریک بیشتری دریافت میکنند.
نکات کلیدی نظریه زاکرمن:
- تفاوت با رویکردهای دیگر: زاکرمن به تاثیر ژنتیک برهیجان‌خواهی تأکید دارد، که باعث میشود این نظریه از رویکردهای رفتاری و یادگیری اجتماعی که بر عوامل محیطی و یادگیری تمرکز دارند، متمایز شود.
- جذابیت برای عموم: ایده اینکه افراد در نیاز به هیجان، ریسک‌پذیری و ماجراجویی با هم متفاوتند، برای عموم قابل درک و پذیرش است. افراد می‌توانند سطح هیجان‌خواهی خود و دیگران را به راحتی تشخیص دهند.
- روش تحقیق: زاکرمن برای بررسی هیجان‌خواهی، از پرسشنامه خوداظهاری استفاده کرده است یعنی از افراد خواسته است تا صفاتی را انتخاب کنند که خودشان را بهتر توصیف میکند. بر همین اساس افراد صفاتی را برای توصیف میزان هیجان خواهی بیان کرده اند که در جدول زیر آورده شده است:
| افراد زیاد هیجان خواه | افراد کم هیجان خواه |
|---|---|
| پرشور | وحشت زده |
| بازیگوش | سراسیمه |
| ماجراجو | تنیده |
| شاد | عصبی |
| تخیلی | متزلزل |
| جسور | ترسو |
| مضحک | نگران |
| تُخس | ناراحت |
📙برای مطالعه بیشتر
نظریه های شخصیت/ دوان.پی.شولتز ، سیدنی الن شولتز/ یحی سیدمحمدی / فصل چهاردهم
- en.wikipedia.org
ماخذ: B2n.ir
