طیف اسکیزوفرنی در dsm 5: اختلال هذیان
طیف اسکیزوفرنی در dsm 5
اختلالات روان‌پریشی، مانند اسکیزوفرنی، همیشه شبیه هم نیستند. بعضی از آن‌ها شدیدتر هستند و زندگی فرد را به‌طور جدی تحت تأثیر قرار می‌دهند، و بعضی دیگر خفیف‌ترند و فقط بخش‌هایی از فکر یا رفتار فرد را درگیر می‌کنند. این اختلالات روی یک طیف یا پیوستار قرار دارند؛ یعنی از شدیدترین حالت‌ها، مثل اسکیزوفرنی، تا خفیف‌ترین‌ها، مثل اختلال شخصیت اسکیزوتایپال، مرتب شده‌اند.
اختلال هذیان یکی از اعضای این طیف است که بیشتر با باورهای نادرست و پایدار دیده می‌شود، بدون اینکه سایر جنبه‌های روانی فرد به‌شدت دچار مشکل شده باشند.
اختلال هذیان
هذیان یعنی باور غلط و غیرواقعی که با فرهنگ، منطق و واقعیت زندگی فرد هماهنگ نیست و قابل تغییر با صحبت یا استدلال هم نیست. این باورها معمولاً در افراد مبتلا به بیماری‌های روان‌پریشی (سایکوز) دیده می‌شوند.
شخص به شدت به این افکار باور دارد.
این باورها روی رفتار، احساسات و زندگی روزمره‌اش تاثیر زیادی دارند.
نمی‌توان با منطق یا گفت‌وگو نظر او را عوض کرد.
مثال:
فردی معتقد است از طرف خداوند به او وحی شده، یا خودش را منجی بشر می‌داند.
یکی از چالش‌های مهم در تشخیص اختلال هذیان، این است که آن را با باورهای ریشه‌دار مذهبی یا فرهنگی اشتباه نگیریم.
افرادی که مبتلا به اختلال هذیانی هستند معمولا عملکرد خوبی دارند مگر زمانی که قرار است درباره هذیان خاص خود صحبت کنند. به طور کلی هذیان های این افراد به دو دسته کلی هذیان های غریب و هذیان های غیر غریب تقسیم می شوند:
۱. هذیان‌های غریب (خیلی عجیب)
این نوع هذیان‌ها خیلی غیرممکن هستند و با زندگی واقعی اصلاً جور درنمی‌آیند.
مثال:
فردی فکر می‌کند اعضای داخلی بدنش با اعضای بدن یک نفر دیگر عوض شده، بدون اینکه هیچ زخمی روی بدنش باشد!
۲. هذیان‌های غیر غریب (شدنی ولی اشتباه)
این باورها ممکن است در دنیای واقعی اتفاق بیفتند، ولی فرد با اینکه شواهدی هست که نشان می‌دهد اشتباه می‌کند، باز هم باورش را تغییر نمی‌دهد.
مثال:
کسی که فکر می‌کند پلیس او را تعقیب می‌کند، در حالی که هیچ نشانه‌ای برای این موضوع وجود ندارد.
اختلال هذیانی در dsm 5
انواع هذیان با مثال
1. هذیان گزند و آسیب
فرد فکر می‌کند دیگران می‌خواهند به او صدمه بزنند یا او را مسموم کنند.
در بیماران پارانویید (شکاک) شایع است.
مثال: “همکارانم می‌خواهند شغلم را از من بگیرند.”
🔹 شایع‌ترین نوع هذیان است.
2. هذیان انتساب به خود
فرد تصور می‌کند حرف‌ها یا اتفاقات بی‌ربط به خودش مربوط هستند.
مثال: “دو نفر که دارن صحبت می‌کنند، حتماً درباره من حرف می‌زنند.”
مثال: “پزشک عمداً لباس زرد پوشید که به من بگوید مشکلی دارم.”
3. هذیان بزرگ‌منشی
فرد خودش را خیلی مهم‌تر یا قدرتمندتر از آنچه هست می‌داند.
در اسکیزوفرنی، مانیا و افسردگی دیده می‌شود.
مثال: “من باید رئیس‌جمهور می‌شدم.”
انواع هذیان‌های بزرگ‌منشی:
اختراع: “من داروی جاودانگی را کشف کرده‌ام.”
تغییر جهان: “می‌توانم دنیا را عوض کنم.”
ثروت: “صاحب میلیاردها پول هستم.”
4. هذیان گناه
فرد خودش را گناهکار بزرگ می‌داند بدون اینکه واقعاً گناهی کرده باشد.
مثال: “من مایه‌ی ننگ بشریتم.”
🔹 در افسردگی رایج است.
5. هذیان نفی وجود
فرد باور دارد که خودش، دیگران یا جهان نابود شده‌اند یا به‌زودی می‌شوند.
مثال: “زمین به‌زودی شکافته می‌شود.”
6. هذیان جسمانی (سوماتیک)
فرد فکر می‌کند بدنش مشکل وحشتناکی دارد.
مثال: “مغزم دارد پوسیده می‌شود.”
7. هذیان فقر
فرد فکر می‌کند همه چیزش را از دست داده و به‌زودی از فقر می‌میرد.
در افسردگی دیده می‌شود.
8. هذیان حسادت (سندرم اتللو)
فرد باور دارد همسرش خیانت می‌کند یا دیگران دنبال همسرش هستند.
در پارانوییدها شایع است.
9. هذیان عاشقانه (سندرم کلرامبو) یا هذیان ارتومانیک
فرد معتقد است شخصی مهم یا مشهور عاشق او شده است.معمولاً فرد مبتلا فکر می‌کند طرف مقابل از راه‌های مخفی، علائم و نشانه‌هایی از عشقش می‌فرستد (مثلاً از طریق تلویزیون، حرکات، نگاه‌ها و…).
در زنان شایع است.
10. هذیان مذهبی
فرد فکر می‌کند پیامبر است یا با خدا ارتباط دارد.
در اختلال اسکیزوفرنی زیاد دیده می‌شود.
11. هذیان محرومیت
در این نوع هذیان، فرد باور دارد که دیگران به‌نوعی دارایی، حقوق، یا امتیازهای او را دزدیده یا از او گرفته‌اند. این باور بدون وجود شواهد واقعی است و به‌رغم توضیح دیگران، قابل اصلاح نیست.
نمونه‌هایی از این هذیان: «پسرم پول‌هایم را دزدیده ، همسایه‌ها سند خانه‌ام را دستکاری کرده‌اند ،حق من را در ارث‌ومیر خوردند و همه علیه من متحد شده‌اند.»
در چه اختلالاتی دیده می‌شود؟
این هذیان به‌ویژه در سایکوز پیری شایع است، مثلاً در افراد سالمند مبتلا به:
زوال عقل (دمانس)
آلزایمر
اسکیزوفرنی در سنین بالا
12. هذیان جادو شدن
هذیان جادو شدن نوعی هذیان ارجاعی یا هذیان گزند و آسیب است که در آن، فرد باور غیرمنطقی، ثابت و تغییرناپذیری دارد مبنی بر اینکه بر اثر طلسم، جادو، چشم‌زخم یا دخالت نیروهای ماورایی دچار بیماری یا بدبختی شده است.وقتی به فرد توضیح داده می‌شود که این باور منطقی نیست، آن را رد می‌کند و بر عقیده خود پافشاری می‌کند.
نمونه‌هایی از این هذیان:
«یکی منو طلسم کرده که این‌قدر مریض بشم.»
«از وقتی فلان نفر به من نگاه کرد، بدنم از کار افتاد. مطمئنم چشم‌خوردم.»
«دعای جدایی خوندن برام. برای همین هیچ رابطه‌ای برام دوام نداره.»
معمولاً با افسردگی، اضطراب یا شکایات جسمانی مبهم همراه است.
بیمار ممکن است به دنبال دعانویس، رمال، یا جن‌گیر برود و در برابر درمان روانپزشکی مقاومت نشان دهد.
در برخی موارد، بیمار ممکن است اطرافیان خاصی را به طلسم کردن متهم کند و رفتار خصمانه نسبت به آنان نشان دهد.
مهم است که این نوع هذیان را از باورهای فرهنگی رایج تمیز دهیم. مثلاً ممکن است در برخی جوامع، باور به چشم‌زخم رایج باشد، اما تا زمانی که:فرد انعطاف‌پذیر باشد،بتواند درباره موضوع گفت‌وگو کند،عملکردش مختل نشده باشد، آن را هذیان تلقی نمی‌کنیم.اما اگر:فرد کاملاً مطمئن و متعصبانه بر آن باور داشته باشد،این باور باعث اختلال در عملکرد روزمره‌اش شده باشد (مثلاً از خانه بیرون نرود یا از غذا خوردن بترسد چون فکر می‌کند طلسم شده)، در آن صورت، احتمالاً با هذیان جادو شدن مواجه‌ایم.
13. هذیان اتهام
فرد فکر می‌کند دیگران او را به کارهای بد (مثل دزدی یا قتل) متهم کرده‌اند.
در دمانس (زوال عقل) سالمندی شایع است.
14. هذیان کنترل (نفوذ فکر)
شخص فکر می‌کند دیگران افکار او را کنترل یا تغییر می‌دهند. سه نوع رایج دارد:
پخش فکر: افکارم در تلویزیون پخش می‌شوند.
کاشت فکر: انگار یه دستگاه کنترل ذهن وصله به مغزم، فکرهایی که نمی‌خوام، خودشون میان توی سرم
ربایش فکر: انگار یه نفر افکار منو می‌خونه و قبل از اینکه به زبون بیارم، پاکشون می‌کنه.
16. هذیان فرگولی
در این حالت، فرد باور دارد که یک یا چند نفر از اطرافیانش (یا حتی شخصیت‌های مشهور) در واقع همان یک نفر خاص هستند که تغییر چهره داده‌اند یا در هیبت افراد مختلف ظاهر شده‌اند.
نوعی اختلال در شناخت چهره‌هاست.
- فرد باور دارد که افراد مختلفی که با او در تماس‌اند (پرستار، همکلاسی، همسایه و…)، همگی در واقع یک فرد خاص هستند که خودش را به شکل‌های مختلف درآورده است.
مثال:
«این پرستاری که هر روز شیفتش عوض می‌شه، در واقع همشون همون همسایه‌م هستن که دارن تغییر قیافه می‌دن تا منو اذیت کنن.»
«استادم در دانشگاه در واقع همون بازیگر معروفه که داره زندگی منو زیر نظر می‌گیره.»
فرد فکر می‌کند یکی از نزدیک‌ترین آدم‌های زندگی‌اش (مثل مادر، همسر یا دوست) دیگر خودش نیست، بلکه یک بدل یا قلابی جایش را گرفته.
تفاوت اختلال هذیانی با اسکیزوفرنی
اختلال هذیانی و اسکیزوفرنی هر دو در گروه اختلالات روان‌پریشانه قرار دارند، اما تفاوت‌های مهمی بین آن‌ها وجود دارد:
✅ در اختلال هذیانی:
هذیان‌ها پایدار و مشخص‌اند، اما سایر جنبه‌های تفکر و رفتار معمولاً سالم باقی می‌ماند.
علائم مثبت اسکیزوفرنی وجود ندارد.
اگر توهمی هم باشد، خفیف و اغلب مرتبط با محتوای هذیانی است. مثلاً فردی که باور دارد تحت تعقیب است، ممکن است صدای پای تعقیب‌کننده را بشنود.
علائم منفی اسکیزوفرنی مثل کندی عاطفی، کاهش انگیزه یا انزوای اجتماعی دیده نمی‌شود یا بسیار خفیف است.
عملکرد کلی فرد در جنبه‌های شغلی و اجتماعی نسبتاً حفظ شده، مگر در حوزه‌هایی که هذیان بر آن‌ها تأثیر گذاشته است.
🔻 در اسکیزوفرنی:
هم هذیان و هم توهم به‌صورت گسترده و بارز وجود دارند.
توهم‌ها معمولاً شنیداری، مکرر و آزاردهنده‌اند و با هذیان‌ها ارتباطی ندارند.
تفکر آشفته، گفتار بی‌ربط، و رفتار عجیب و نامتناسب بیشتر دیده می‌شود.
علائم منفی مثل کاهش ارتباط عاطفی، بی‌انگیزگی و کناره‌گیری اجتماعی بخش مهمی از بیماری است.
عملکرد فرد در بیشتر زمینه‌های زندگی به‌شدت مختل می‌شود
📙برای مطالعه بیشتر
- www.verywellhealth.com
- کتاب خلاصه روانپزشکی کاپلان و سادوک/ ویرایش 2022/ جلد 2/ فصل 5
- www.verywellhealth.com/types-of-delusions
ماخذ: B2n.ir
