کلبرگ: 6 مرحله رشد اخلاقی، داستان رشد اخلاقی کلبرگ
در این بخش از روان شو به معرفی لارنس کلبرگ ، روانشناس آمریکایی ، نظریه رشد اخلاقی را مطرح کرد. او مجذوب کار پیاژه در رشد اخلاقی شد و با الهام از او نظریه خودش ار ایجاد کرد. او شش مرحله رشد اخلاقی را در 3 سطح طبقه بندی کرد : پیش قرار دادی ، قرار دادی و فوق قرار دادی
او مصاحبه هایی با 72 پسر سفید پوست طبقه متوسط و پایین انجام داد و داستان هایی با معضلات اخلاقی مطرح می کرد و طبق جواب هایی که از آنها می گرفت متوجه می شد آنها در کدام مرحله رشد اخلاقی هستند.از نظر کلبرگ بالاترین آرمان اخلاقی عدالت بود. همچنین به نقش فعالانه فرد در رشد اخلاقی معتقد بود .
معما های اخلاقی ( داستان رشد اخلاقی کلبرگ)
معضل هاینز
همسر هاینز در حال مرگ بر اثر نوع خاصی از سرطان بود. پزشکان گفتند یک داروی جدید ممکن است او را نجات دهد. این دارو توسط یک شیمیدان کشف شده بود، و هاینز به شدت تلاش کرد تا مقداری از آن را بخرد، اما شیمیدان قیمت بسیار بالایی روی دارو گذاشته بود و این بسیار بیشتر از توانایی مالی هاینز بود.
هاینز فقط توانست نیمی از پول را جمع آوری کند، حتی پس از کمک خانواده و دوستان. او به شیمیدان توضیح داد که همسرش در حال مرگ است و از او پرسید که آیا می تواند دارو را ارزان تر بفروشد؟ یا بقیه پول را بعدا بپردازد؟
شیمیدان نپذیرفت و گفت که دارو را کشف کرده و قصد دارد از آن پول دربیاورد. شوهر برای نجات همسرش ناامید بود، بنابراین در همان شب وارد آزمایشگاه شد و دارو را دزدید.
کلبرگ از مشارکت کنندگان پرسید:
- آیا هاینز باید دارو را به سرقت می برد؟
- اگر هاینز همسرش را دوست نداشته باشد، چیزی تغییر می کند؟
- اگر فردی که می میرد یک غریبه بود چه فرقی می کرد؟
- اگر زن بمیرد آیا پلیس باید شیمیدان را به جرم قتل دستگیر کند؟
کلبرگ به دنبال این نبود که آیا شرکت کنندگان کار را هاینز را درست یا غلط می دانند، بلکه به دلیل و استدلال پشت هر پاسخ علاقه مند بود .
معضل جو
جو پسر 14 ساله ای هست که دوست دارد به اردو برود. پدرش به شرطی به او اجازه رفتن به اردو را می دهد که خودش پول اردو را جمع کند. جو با کار کردن در روزنامه فروشی پول لازم برای اردو را تهیه میکند. اما پدر جو کمبود پول دارد و از جو می خواهد پولی را که برای اردو جمع کرده به او بدهد. جو نمی خواهد از رفتن به اردو منصرف شود، بنابراین تصمیم ندارد به پدرش پول دهد.
طبق معضل مطرح شده کلبرگ چندین سوال از آزمودنی ها می پرسید مثل اینکه : آیا جو کار درستی کرده که به پدرش پول نداده؟ آیا پدر جو کار اشتباهی کرده که به پسرش پول اردو را نداده ؟ و…
با توجه به استدلال و دلیلی که افراد برای این دو معضل اخلاقی مطرح می کردند کلبرگ متوجه می شد که آزمودنی ها در کدام مرحله رشد اخلاقی قرار گرفته .
مراحل رشد اخلاقی کلبرگ
سطح1: پیش قرار دادی
افرادی که در این مرحله قرار دارند به این دلیل قوانین خانواده ، مدرسه و جامعه را رعایت میکنند تا پاداش کسب کنند و به دردسر نیفتند. در این مرحله کودکان اصول اخلاقی را درونی نکرده و اصول اخلاقی توسط صاحبان قدرت کنترل می شود. در این سطح 2 مرحله وجود دارد :
1. جهت گیری اطاعت و تنبیه :
- عدم توجه به قصد و نیت افراد و توجه صرفا به نتیجه رفتار( کسی که عمدا 1 لیوان شکسته از نظر کودک در این مرحله بهتر از کسی هست که 3 تا لیوان را بدون هیچ عمدی شکسته)
- کودک این دیدگاه را دارد که کسی که تنبیه شده حتما کار اشتباهی انجام داده
- قوانین ثابت و مطلق هست
- رعایت قوانین به دلیل ترس از تنبیه
2. فرد گرایی و مبادله (جهت گیری هدف وسیله، کسب پاداش) :
- درک این موضوع که دیدگاه های مختلفی وجود دارد
- به نفع شخصی توجه میکند
- تنبیه اثبات کننده نادرستی کاری نیست
- معادله منصفانه( تو اگه به من یک شیرینی بدی من هم به تو یک شیرینی می دم)
سطح 2: قرار دادی
افراد در این مرحله به این دلیل از قوانین پیروی می کنند تا نظم اجتماعی حفظ شود. و قوانین اخلاقی درونی و مورد تردید قرار نمی گیرد.
این سطح شامل 2 مرحله هست:
3. ارتباط بین فردی خوب :
- فرد به دنبال جلب تایید و محبت دیگران به خودش هست
- توجه به انگیزه افراد
4. حفظ نظم اجتماعی :
- در این مرحله تمرکز بر رعایت قوانین برای حفظ نظم اجتماعی هست
| پیش قراردادی | تمرکز بر پاداش و تنبیه، کنترل بیرونی |
|---|---|
| قراردادی | اهمیت رعایت قوانین و روابط مثبت |
| پس قراردادی | ارزش های انتزاعی |
سطح3 : پس قرار دادی
در این مرحله افراد اصول و ارزش های اخلاقی خاص خود را دارند و صرفا آنچه که جامعه به آنها گفته را انجام نمی دهند. در این مرحله علاوه بر نفع شخصی خودشان منافع دیگران را هم در نظر میگیرند. ازدیدگاه کلبرگ تعداد کمی از افراد به این سطح می رسند. این سطح دارای 2 مرحله هست :
5. قرار داد اجتماعی و حقوق فردی :
- در این مرحله قوانین انعطاف پذیرند و امکان تغییر قانون برای حفظ منافع اکثریت وجود دارد
6. اصول جهانی و همگانی :
- این مرحله بالاترین و عالی‌ترین مرحله رشد اخلاقی است فرد بر اساس درونی کردن موازین اخلاقی شخصاً اصولی را انتخاب میکند و در هر موقعیتی به آنها پایبند باقی می‌ماند در این مرحله اگر قانون با اصول انتخاب شده فرد مغایر باشد وی از قانون پیروی نخواهد کرد.
- فرد آماده خواهد بود تا برای دفاع از این اصول اقدام کند، حتی اگر به معنای مخالفت با بقیه افراد جامعه در این فرآیند باشد و مجبور به پرداخت عواقب عدم تایید و یا زندان باشد. در این مرحله مفهوم عدالت بسیار برای فرد اهمیت پیدا میکند.
- کسی که در مرحله ۶ اخلاقی کلبرگ قرار دارد فقط برای پیشبرد موقعیت اجتماعی خود به دوستی با کسی وانمود نمی‌کند و وقتی به آنچه که خواست رسید این دوستی را پایان نمی‌دهد برای او هر انسانی به سهم خود مهم هست و باید به احساسات او احترام گذاشت.
- از نظر او عدالت زمانی برقرار می‌شود که هر کس بی‌طرفانه خود را جای دیگران فرض کند و بدون قضاوت کار درست را انجام دهد.
انتقادات وارد شده به نظریه کلبرگ
کاربرد های نظریه کلبرگ
رویکرد اجتماع عادل
در این روش تاکید بر افراد نیست بلکه گروه اهمیت دارد. کودک تشویق می شود به صورت دموکراتیک عمل کند. اما پژوهشگران بیشتر رویکرد تعارض شناختی را پیشنهاد می کنند .
خلاصه نظریه رشد اخلاقی کلبرگ
نظریه کلبرگ نظریه ای هست که بر چگونگی رشد اخلاق و استدلال اخلاقی کودکان تمرکز دارد. به گفته ی کلبرگ رشد اخلاقی در 6 مرحله رخ می دهد که به 3 سطح : پیش قرار دادی ، قرار دادی و پس قرار دادی گروه بندی می شود.
نظریه او بر اساس پاسخ افراد به معضلات اخلاقی مانند هاینز شکل گرفته است. نظریه کلبرگ تحت تاثیر نظریه رشد شناختی پیاژه است اما ، آن را به بزرگسالی و در سرار فرهنگ گسترش می دهد. اما به دلیل مغرضانه بودن نسبت به ارزش های غربی و مردانه بودن مورد انتقاد قرار گرفت.
آماده آزمون هستی؟ پس شروع کن
سوالات متداول
برای مطالعه بیشتر :
- www.simplypsychology.org
- en.wikipedia.org
منبع : کتاب نظریه های رشد ویلیام کرین . دکتر غلامرضا خویی نژاد. فصل 7
- virgool.io
ماخذ: b2n.ir
