اریک اریکسون: 8مرحله رشد روانی اجتماعی
- روان شو
- نظریه پردازان

مراحل رشد روانی اجتماعی اریکسون
اریک اریکسون، پیرو رویکرد روانشناسی ایگو (یک شاخه از روانپویشی) بود. در حالی که نظریه او تحت تأثیر زیگموند فروید قرار گرفت، اما به جای تمرکز بر رشد روانی-جنسی، بر رشد روانی اجتماعی تمرکز داشت. مراحل اریکسون، کل چرخه زندگی را در بر میگرفت و شامل هشت مرحله بود که در هر یک از این مراحل، فرد با تعارضهایی روبرو میشود که باید آنها را حل کند. شیوه پژوهش اریکسون مشاهده بالینی بود . او معتقد بود که مراحل رشد تحت تأثیر عوامل اجتماعی و وراثتی هستند. اریکسون بر نقش فعال فرد در رشد تاکید داشت.
اریکسون 8 مرحله رشد روانی اجتماعی
1. اعتماد در برابر بی اعتمادی :

این مرحله تولد تا یک سالگی کودک را شامل می شود . در این مرحله اگر والدین به نیاز های کودک پاسخگو باشند و مثلا وقتی کودک گرسنه شد به موقع او را تغذیه کنند و رفتار های قابل پیش بینی از خود نشان دهند ، در کودک حس اعتماد شکل میگرد و متوجه می شود که دنیا جای امن و قابل اعتمادی هست.
ولی آیا همیشه والدین می توانند 100 درصد نیاز های کودک را برآورده کنند؟ قطعا نه
پس کودک گاهی اوقات حس بی اعتمادی را تجربه میکند . مثلا کودک احساس گرسنگی می کند ولی مادرش به خرید رفته، و کودک باید صبر کند تا مادرش بیاید در اینجا کودک حس بی اعتمادی را تجربه میکند و از نظر اریکسون کودک باید میزان مناسبی بی اعتمادی را تجربه کند تا ناز پرورده نشود.
گفتیم کودک در این مرحله هم اعتماد و هم بی اعتمادی را تجربه میکند. آنچه که باعث میشود کودک با موفقیت از این مرحله عبور کند ، تعادلی بین اعتماد و بی اعتمادی هست . کودک میداند شاید لحظاتی ناکامی و ناراحتی را تجربه کند ولی میداند والدینی دارد که میتواند روی حمایت آنها حساب کند.
درنتیجه کودک به هسته اصلی این مرحله یعنی امیدواری دست پیدا میکند. یعنی میداند اگه به مشکلی بر بخورد همیشه کسی هست که به او کمک کند و از او حمایت کند.
2. خودمختاری در برابر شرم و شک :

این مرحله کودکان 2 و 3 ساله را شامل می شود. در این مرحله کودک می تواند خودش مستقلانه راه برود، لباس بپوشد، خودش غذا یا بازی که دوست دارد را انتخاب کند ، و خیلی از کار هایی را انجام دهد که قبلا با کمک والدینش انجام میداد. در این مرحله به کودک آموزش توالت رفتن داده می شود و کودک بر بدن خودش کنترل پیدا میکند.
از سوی دیگر، اگر کودکان بیش از حد تحت کنترل یا مورد انتقاد قرار گیرند، ممکن است به توانایی های خود شک کنند.این می تواند منجر به عدم اعتماد به نفس، ترس از امتحان کردن چیزهای جدید و احساس عدم کفایت در مورد توانایی هایی هایش شود.
3. ابتکار در برابر حس گناه :
4. سازندگی در برابر حقارت

این مرحله 6 تا 11 سالگی را شامل میشود. در این مرحله کودک وارد مدرسه می شود و با کمک ابزار های فرهنگی با همسالان و معلم هایش ارتباط بر قرار میکند کودک احساس می کند که باید با نشان دادن توانمندی ها و دستاوردهای خود، تأیید دیگران را به دست آورد.
اما وقتی حس حقارت در کودک ایجاد میشود که :
عدم حمایت کافی از سوی والدین یا معلمان: اگر والدین یا معلمان به جای تشویق، کودک را مدام نقد کنند یا از او انتظارات بیش از حد داشته باشند، کودک ممکن است احساس کند که هرگز نمیتواند رضایت آنها را جلب کند.
مقایسه با دیگران: اگر کودک به طور مداوم با دیگر همسالان خود مقایسه شود و عملکردش پایینتر از آنها باشد، ممکن است به این باور برسد که کمتر از دیگران ارزشمند است.
شکستهای مکرر: اگر کودک در یادگیری مهارتهای جدید، مانند خواندن، نوشتن، یا ورزش موفق نباشد و این شکستها به طور مداوم تکرار شوند، او ممکن است احساس کند که «من توانایی انجام هیچ کاری را ندارم.»
نادیده گرفتن موفقیتها: اگر دستاوردهای کودک توسط والدین، معلمان یا جامعه مورد توجه قرار نگیرد، او ممکن است احساس کند که تلاشهایش بیارزش است.
زورگویی یا طرد اجتماعی: تجربه طرد شدن از گروههای همسالان یا مواجهه با زورگویی میتواند حس بیکفایتی را تقویت کند.
5. هویت در برابر سردرگمی

گروه همسالان در شکل گیری هویت نقش مهمی دارد ، نوجوانان برای دوستان خود ارزش بیشتری نسبت به خانواده خود قائل هستند.
سردرگمی و بحران هویت وقتی در نوجوان ایجاد می شود که ، به او آزادی برای آزمون و خطا داده نشود و محدود شود در نتیجه دچار سردرگمی نقش می شود و نمیداند در آینده چه شغل و رشته ای را انتخاب کند و دچار نا امیدی می شود.
6. صمیمت در برابر انزوا

7. زایندگی در برابر رکود

8. انسجام من در برابر نا امیدی (بحران پیری)

نا امیدی وقتی در سالمند ایجاد می شود که با نگاه کردن به زندگی خودش ، حس شکست و پشیمانی کند در نتیجه دچار افسردگی و ترس از مرگ می شود .
🔗مقایسه مراحل رشد فروید و اریکسون
1. فروید مراحل رشد روانی _ جنسی را مطرح کرد که از نوزادی تا مرحله بلوغ را شامل می شد. درحالیکه اریکسون مراحل رشد روانی _ اجتماعی را مطرح کرد که از تولد تا دوران پیری را شامل میشد.
2. اریکسون انسان را موجودی فعال و با اراده در نظر میگیرد که خودش می تواند سرنوشت خودش را تعیین کند و دیدی مثبت به انسان دارد. برخلاف فروید که معتقد بود انسان نقش چندانی در سرنوشت خود ندارد.
کاربرد نظریه اریکسون در آموزش و پرورش
اریکسون به والدین پیشنهاد میکند اگر میخواهند به فرزندانشان حس امنیت و اعتماد بدهند ، ابتدا باید به خودشان اعتماد داشته باشند .( والدی که نسبت به خودش و کار هایی که انجام میدهد اطمینان ندارد چه طور میتواند حس اعتماد و امنیت را به فرزنش منتقل کند ؟ )
نظریه اریکسون به زبان ساده
بر اساس تئوری روانی-اجتماعی ، همه ی ما مراحل هشتگانه اریکسون را پشت سر می گذاریم که از کودکی شروع می شود و تا پیر ی ادامه پیدا میکند. در هر مرحله، ما باید بر چالشی غلبه کنیم.
اگر این چالش ها را با موفقیت پشت سر بگذاریم احساس اعتماد به نفس می کنیم، شخصیت ما سالم رشد می کند و احساس شایستگی می کنیم. اما اگر در حل این تعارض ها خوب عمل نکنیم، ممکن است احساس کنیم که به اندازه کافی خوب نیستیم، که منجر به احساس بی کفایتی می شود.
🔔 آماده آزمون هستی؟ پس شروع کن
🔗 نظریه اریکسون pdf
سوالات متداول
- "کودکی و جامعه" (Childhood and Society) – بررسی مراحل رشد روانی-اجتماعی و تأثیر فرهنگ بر رشد فرد.
- "هویت: جوانی و بحران" (Identity: Youth and Crisis) – تحلیل بحران هویت در نوجوانی و بزرگسالی.
- "حقیقت گاندی" (Gandhi’s Truth) – بررسی رهبری مهاتما گاندی از دیدگاه روانشناسی.
- "زندگینامهای در روانشناسی" (Life History and the Historical Moment) – تحلیل روانشناختی چهرههای تاریخی.
- "مراحل بالندگی" (The Life Cycle Completed) – تکمیل نظریه مراحل رشد روانی-اجتماعی او.
مهمترین نقد به نظریه اریکسون این است که مراحل رشد روانی-اجتماعی او بیش از حد کلی و انعطافناپذیرند. برخی منتقدان معتقدند این مراحل برای همه افراد و فرهنگها یکسان نیستند و رشد روانی-اجتماعی میتواند به شکل متفاوتی رخ دهد. همچنین، نظریه او بیشتر بر تجربه مردان تمرکز دارد و به تفاوتهای جنسیتی کمتر توجه کرده است.
اریک اریکسون نظریه رشد روانی-اجتماعی را ارائه داد که شامل ۸ مرحله است. هر مرحله بر یک بحران اساسی تمرکز دارد که فرد باید حل کند تا به رشد سالم برسد. این نظریه بر تأثیر محیط و فرهنگ در رشد شخصیت تأکید دارد.
مرحله اعتماد در برابر بیاعتمادی (از تولد تا ۱ سالگی) اولین مرحله رشد اریکسون است. اگر نوزاد مراقبت پایدار و محبت دریافت کند، اعتماد شکل میگیرد؛ در غیر این صورت، بیاعتمادی به دنیا و دیگران ایجاد میشود.
- اعتماد در برابر بیاعتمادی (۰-۱ سال) → ایجاد اعتماد یا بیاعتمادی به دنیا.
- خودگردانی در برابر شرم و شک (۱-۳ سال) → تقویت استقلال یا احساس شک.
- ابتکار در برابر احساس گناه (۳-۶ سال) → رشد کنجکاوی یا احساس گناه.
- سازندگی در برابر حقارت (۶-۱۲ سال) → ایجاد شایستگی یا احساس ناتوانی.
- هویت در برابر سردرگمی نقش (۱۲-۱۸ سال) → شکلگیری هویت یا بحران هویتی.
- صمیمیت در برابر انزوا (۱۸-۴۰ سال) → ایجاد روابط عمیق یا احساس تنهایی.
- زایندگی در برابر رکود (۴۰-۶۵ سال) → مشارکت و رشد یا احساس بیثمر بودن.
- یکپارچگی در برابر ناامیدی (۶۵ سال به بعد) → رضایت از زندگی یا پشیمانی.
نظریه رشد روانی-اجتماعی اریکسون بیان میکند که کودکان در مسیر رشد خود، از چندین مرحله بحرانی عبور میکنند که هرکدام تأثیر عمیقی بر شکلگیری شخصیت آنها دارد. مراحل مهم کودکی در این نظریه شامل موارد زیر است:
- اعتماد در برابر بیاعتمادی (۰-۱ سال) → اگر نوزاد مراقبت و محبت کافی دریافت کند، اعتماد شکل میگیرد؛ در غیر این صورت، بیاعتمادی به دنیا ایجاد میشود.
- خودگردانی در برابر شرم و شک (۱-۳ سال) → کودک یاد میگیرد مستقل باشد (مثلاً لباس پوشیدن یا غذا خوردن)، در غیر این صورت، دچار شک به تواناییهای خود میشود.
- ابتکار در برابر احساس گناه (۳-۶ سال) → کودک تمایل به کنجکاوی و کشف محیط دارد. اگر مورد تشویق قرار گیرد، خلاق و مستقل میشود؛ در غیر این صورت، احساس گناه و محدودیت خواهد داشت.
- سازندگی در برابر احساس حقارت (۶-۱۲ سال) → کودک مهارتهای جدید یاد میگیرد. اگر موفق باشد، احساس کارآمدی پیدا میکند؛ در غیر این صورت، ممکن است احساس ناتوانی و حقارت کند.
این مراحل زیربنای شخصیت کودک را شکل میدهند و بر رشد او در سالهای بعد تأثیرگذار هستند.
بحران هویت در نظریه اریکسون در مرحله هویت در برابر سردرگمی نقش (۱۲-۱۸ سال) رخ میدهد. در این دوره، نوجوان تلاش میکند به درک روشنی از خود و اهدافش برسد. اگر موفق شود، هویت پایدار پیدا میکند؛ اما اگر نتواند نقش و مسیر خود را مشخص کند، دچار سردرگمی هویتی میشود. این بحران میتواند بر انتخابهای شغلی، اعتقادات و روابط آینده تأثیر بگذارد.
بحران پیری یا «مرحله انسجام در برابر ناامیدی» از نظر اریک اریکسون، هشتمین و آخرین مرحله از رشد روانی-اجتماعی در نظریه اوست. این مرحله معمولاً در اواخر بزرگسالی (حدود ۶۵ سال به بالا) رخ میدهد.
منظور از «نظریه شخصیت اریکسون»، همان نظریه رشد روانی-اجتماعی (Psychosocial Development Theory) است که توسط اریک اریکسون (Erik Erikson)، روانکاو و روانشناس رشد، ارائه شده. این نظریه به بررسی تحول شخصیت انسان در طول عمر میپردازد و بر نقش تعامل اجتماعی و بحرانهای روانی-اجتماعی در رشد شخصیت تأکید دارد.
برای مطالعه بیشتر
- کتاب نظریه های رشد کرین/فصل 12
- en.wikipedia.org
- www.simplypsychology.org
- www.verywellmind.com
ماخذ: b2n.ir
چه قدر این مطلب براتون مفید بود؟
میانگین 0 / 5. افراد 0

4 نظر
عالی از هر جهت.
کوتاه
مختصر
مفید
اگه نمودار درختی و تصویر بیشتر باشه بهتر هست بهترتر میشه❤️😊
سلام
خیلی ممنون از لطف تون
چشم.سعی میکنیم این مورد را لحاظ کنیم
سلام. بسیار ممنون. مختصر و مفید… دم شما گرم ❤️❤️❤️ خدا خیرتون بده 🙂
با سلام و سپاس فراوان 🙏
از بازخورد دلگرمکنندهتون بسیار ممنونم. خوشحالم که مطالب براتون مفید واقع شده. برای شما نیز آرزوی خیر و برکت دارم 🌸
ممنون که همراه ما هستید.